piątek, 10 grudnia 2021

U Stanisława Staszica w Pile

Piła to słowo przydatne do wyjaśniania uczniom zjawiska homonimii a także ważności poprawnego stosowania interpunkcji. Robię to na jednym prostym zdaniu: Moja stara piła leży w piwnicy. Zapewne już się Państwo zorientowali, w czym rzecz. Znaczenie tego wypowiedzenia zależy od interpretacji słów stara i piła oraz od przecinka, który jest konieczny, jeśli potraktujemy wyraz piła jako czasownik. 

Dziś jednak o Pile w jeszcze innym znaczeniu - jako miejscowości, z której pochodził Stanisław Staszic. Jego ojciec i dziadek byli burmistrzami tego miasta. Wychował się więc w rodzinie bogatych mieszczan jako najmłodszy z rodzeństwa. Miał dwóch braci, Andrzeja i Antoniego, oraz siostrę Annę. Niewiele jednak wiemy o życiu małego Stasia poza tym, że był zdolny i pilny w nauce. Życzeniem jego matki było, aby obrał sobie stan kapłański, toteż posłano go jeszcze jako nastolatka do seminarium w Poznaniu. O jego dalszych losach możecie sobie poczytać gdzie indziej. Tu skupmy się na Pile. 

Dom, w którym urodził się Stanisław Staszic

Pilanie pamiętają o swoim sławnym krajanie. W domu, w którym się urodził, od 1951 roku istnieje muzeum jego imienia. Na stronie internetowej placówki czytamy: "Misją Muzeum Stanisława Staszica w Pile jest zgromadzenie, opisanie i zachowanie spuścizny po Staszicu, upowszechnianie jego myśli i dzieł, popularyzacja postawy staszicowskiej jako wzorca służby publicznej, ofiarności i stosunku do drugiego człowieka".

Siedzibą Muzeum Stanisława Staszica jest dawny dom jego rodziny usytuowany w części miasta zwanej „Zamoście”. Tam właśnie, z dala od centrum, na lewym brzegu rzeki, rodzina Stasziców miała folwark składający się z domu mieszkalnego oraz zabudowań gospodarczych (które się nie zachowały). Najstarsza informacja o nim pochodzi z roku 1783, w którym Wawrzyniec Staszic, ojciec Stanisława, porządkował hipoteczny opis swoich nieruchomości.

Dom był własnością rodziny Stasziców do końca XVIII wieku. W 1794 roku Wawrzyniec Staszic, od wielu już lat samotny wdowiec, sprzedał wszystkie swoje pilskie nieruchomości (nabywcą był inny pilski mieszczanin Chrystian Lehn) i wyprowadził się z Piły do majątku swojej zamężnej córki. Od tego czasu nikt z rodziny Stasziców w Pile już nie mieszkał. Przez następne prawie sto pięćdziesiąt lat dom był własnością innych pilskich rodzin. W czasie walk o Piłę w styczniu i lutym 1945 roku budynek został poważnie zniszczony. Tuż po wyzwoleniu zwrócił na siebie uwagę miejscowych władz, które szukały śladów polskiej przeszłości miasta. Wkrótce na jego ruinach pojawiła się tabliczka z informacją, że jest to dom Staszica i pamiątka narodowa. Zaczęto mówić o konieczności jego odbudowy, a na łamach tygodnika „Piła Mówi” podjęto akcję gromadzenia funduszy na zabezpieczenie domu przed całkowitą ruiną.

Niestety nie dane było mi wejść do środka, gdyż muzeum było nieczynne z powodu prac remontowych.

W Pile znajdziemy także pomnik Stanisława Staszica. Mnie jednak zainteresowała bardziej ławeczka, na której można sobie z nim porozmawiać:) 

Zapytałam go o przestrogi dla Polski. Oto, co mi odpowiedział:

Nie ma w całej Europie drugiego takiego kraju, który by tak źle był położony, jak Polska. (...)  Narody powinny być stróżem i obrońcą, aby nigdzie wolno nie było naruszyć praw człowieka. (...) Żadne jestestwo nie jest oddzielone od drugich. Wszystko się łączy, wszystko ukazuje jedności znamię. Między stworzeniem a stworzeniem nie ma przedziału. Mniej w jednych, więcej własności w drugich — to jest całą różnicą.  ("Przestrogi dla Polski" z 1790 roku)

Jakież to aktualne, mimo upływu ponad stu trzydziestu lat...

Nie mogłam nie zapytać o edukację, od której rozpoczyna się jego największe dzieło "Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego..." Pierwsze zdanie brzmi: Zawsze takie rzeczypospolite będą, jakie ich młodzieży chowanie. Staszic sparafrazował tu słowa hetmana Zamoyskiego, który w 1595 roku część swojego majątku przeznaczył na powstanie Akademii w Zamościu. Dalej zaś prawił: Więc człowiek do edukacji ma dwie rzeczy: duszę i ciało. Więc ludzie z natury ani są złymi, ani dobrymi. Jakie zmysły ich odebrały uczucia, tak oni myślą. Jak myślą, tak czynią. Edukacja myśleć naucza; edukacja złymi lub dobrymi uczynić ich może.

Stanisław Staszic zabiegał o powszechną bezpłatną edukację Polaków. Gdyby wiedział jak ona teraz wygląda...

Zagadnieniem naczelnem jest samodzielność Polski. Jak ją odzyskać? Gdyż o samodzielności prawdziwej mówić nie można w kraju, w którym naród z imienia wolny, nic zmienić nie może we własnych stosunkach wewnętrznych bez zgody sąsiadów - czytamy w "Uwagach..." Warto odwiedzić miasto, które wydało tak wielkiego Polaka.

19 komentarzy:

  1. Nigdy nie byłam w Pile, ale o Staszicu słyszałam

    OdpowiedzUsuń
  2. Bardzo pouczający post a treści cytowane nadal aktualne. Pozdrawiam serdecznie :)

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Niestety się nie przeterminowały...
      Pozdrawiam również:)

      Usuń
  3. Ukończyła AGH, jak wiadomo pod patronatem tego wielkiego Polaka. W budynku reprezentacyjnym A-O, stoi pomnik Staszica z otwartą księgą w ręku. Stare porzekadło mówi, że gdy dziewica ukończy AGH, kartka w książce się przewróci na kolejną:-) Resztę odgadnijcie sami...

    OdpowiedzUsuń
  4. „Polacy! Zmiłujcie się nad losem waszym! Jesteśmy z narodów wszystkich najubożsi. Czemuż z wszystkich najrozrzutniej żyjemy?” A co do opowieści o dziewicy kończącej uczelnię w Gdańsku przy Alei Zwycięstwa naprzeciwko siedziby Akademii Medycznej stoi powojenny czołg na piedestale, który jak głosi legenda wystrzeli, jak pierwsza cnotliwa studentka skończy edukację. Jak się można domyślić - jak dotąd nie wystrzelił. :)

    OdpowiedzUsuń
  5. Skoro Piła miała tak dobry wpływ na Staszica, to może czas zorganizować wycieczkę parlamentarną ?? Albo obowiązkowy, dwutygodniowy pobyt parlamentarzystów przed kolejną kadencją ?? ;o)

    OdpowiedzUsuń
  6. Stara piła, leży w piwnicy, hahaha, dobre!

    OdpowiedzUsuń
  7. U nas jest szkoła zawodowa wybudowana pod jego patronatem, przed którą stoi jego pomnik. Ławeczka ze Staszicem ciekawa, chociaż przeraża mnie jego ogromna postać. Pozdrawiam

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Szkoda, że nie widziałam, będąc w Dąbrowie Górniczej...

      Usuń
    2. Wystarczy cały czas iść "w górę" ulicą 3-Maja(tą, przy której stoi dawna resursa). Pomnik znajduje się dosłownie na wprost jej końca :)

      Usuń
    3. Może kiedyś jeszcze się tam wybiorę:)

      Usuń
  8. W Pile byłem dwa razy służbowo i dopiero potem się zorientowałem, że tam urodził się Staszic. Ciekawe, że ta wiedza dotarła do mnie za pośrednictwem piosenki "Piła Tango". Dla mnie, jako mieszkańca Łodzi, Staszic jest ważną postacią, bo dzięki jego decyzjom Łódź rozwinęła się jako miasto przemysłowe

    OdpowiedzUsuń
  9. Nigdy nie byłem w Pile, ale o Staszicu słyszałam

    OdpowiedzUsuń

Pozostawienie komentarza (choćby anonimowego) daje mi poczucie, że warto dalej tworzyć ten blog, bo ktoś go jednak czyta:)